TERAZ: Mieliśmy kilkanaście miesięcy, by przysposobić się do ponownego zdobywania Dzikiego Zachodu. Przede wszystkim należało zgromadzić sprzęt. Można przecież wybierać w setkach marek, milionach modeli. Głowa boli, gdy trzeba się zdecydować na aparaty fotograficzne takie i owakie, w zależności od zastosowania. A może jeszcze kamerkę sportową? Czy lepiej samochodową? Smartfony z wyczesanymi możliwościami, podwójnymi czy potrójnymi obiektywami? Dyski wymienne do archiwizowania materiałów i jeszcze laptop z programem do obróbki fotograficznej. Od nadmiaru boli głowa. Lepiej wybrać plan minimum. Po staremu.

W PRZYSZŁOŚCI: A przecież można by jeszcze zabrać drona. Jeśli wymyślą takiego foto-koptera sterowanego myślą, to może się kiedyś zdecydujemy. MOŻE. O ile wydolność jego procesorów będzie przewidywać opcję nagłego i niespodziewanego zerwania łączności myślowej z operatorem lub – wręcz przeciwnie – komputer będzie w stanie nadążyć za gonitwą myśli.  

WTEDY: sprzęt był podstawowym problemem. Pierwszy aparat fotograficzny, otrzymany z jakiejś wyjątkowej okazji, nazywał się CMEHA – w transkrypcji radzieckiej. A w łacińskiej: SMENA, potocznie zwany Smieną. Model był tak prosty, jak konstrukcja radzieckiego cepa. Oferował co prawda jakieś 3 ustawy do wyboru –  na przehujowym obiektywie, ale nie miały one żadnego znaczenia. Fotografowanie było więc dziełem przypadku. Albo zdjęcie wyszło, albo nie. Czasem udawało się pożyczyć od rodziców wspaniale wyglądający aparat ZORKIJ, zwany Zorką, w jasnobrązowym, skórzanym futerale. Tam można już było dobierać dowolne ustawienia. Kiedy mama Janeja przywiozła z ZSRR lustrzankę z wymiennymi obiektywami, w tym niezłego zooma, życie nabrało całkiem innej optyki. Niektóre rzeczy od razu stały się bliższe i wyraźniejsze. Janej pożyczał mi aparat, a ja jemu cały sprzęt rodziców do wywoływania zdjęć: powiększalnik ze statywem, lampę z czerwoną żarówką, kuwety, szczypce, suszarkę i gilotynę. 

System socjalistyczny w bardzo pokrętny i niezrozumiały sposób czasem zezwalał na realizację wyszukanych marzeń. Tak było w przypadku wyjazdów zagranicznych do innych KaDeeLów, czyli Krajów Demokracji Ludowej. Aby załapać się na taki prywatny wyjazd należało wykupić wycieczkę w licencjonowanym biurze podróży, które załatwiało wszelkie formalności lub alternatywnie – uzyskać zaproszenie od tak zwanych znajomych. Zwykli ludzie zazwyczaj bywają bardziej serdeczni i otwarci niż wszelkie systemy, dlatego – nawet przypadkowo poznani cudzoziemcy – obdarzali się wzajemnie zaproszeniami. My do nich, oni do nas. W ten sposób można było np. zwiedzić Czechosłowację lub eNeRDe. A wracając do fotografii i marzeń – system wymyślał podsystemy. 

Jednym z podsystemów SYSTEMU była wymiana walut na tak zwane książeczki walutowe. Oczywiście istniały roczne limity, aby nie przeciążać zbytnio systemu. Ale każdy system udawało się oszukać. Skoro pojedynczy obywatel mógł dokonać wymiany określonej ilości zagranicznych pieniędzy po bardzo preferencyjnym kursie – sterowanym politycznie – a nie ekonomicznie, to dzięki temu można było zakupić na przykład eNeRDowskie Marki. Ale przecież, finalnie, nie każdy z beneficjentów takiej transakcji udawał się w podróż. Ktoś inny mógł więc odkupić takie środki – za umowną, już bardziej urynkowioną, aczkolwiek nadal atrakcyjną stawkę. Zainteresowany wyjazdem, miał już w takiej sytuacji podwójny, potrójny albo i jeszcze bardziej zwielokrotniony limit obcej waluty do wykorzystania za granicą. Bo prawdziwą wartością nie były pieniądze – gdyż socjalistyczne waluty miały wartość zużytego do ich produkcji papieru, czyli tyle ile dawano na skupach makulatury. Ewentualnie wartość numizmatyczną, jeśli władza postanowiła wypuścić jakąś limitowaną serię, chociażby z okazji zjazdu Partii. Jednak prawdziwą wartość stanowiły towary. Niedostępne w PeeReL, a łatwe do nabycia w innych KaDeeLach. Były to wszelkiego rodzaju dobra, chociażby ubrania, artykuły spożywcze, zabawki, a w przypadku tej opowieści – sprzęty fotograficzne. Takie, jak słynne niemieckie lustrzanki PRACTICA z jeszcze bardziej słynną optyką CARL-ZEISS JENA. 

Aby wywieźć z Polski swój podstawowy limit waluty, należało na granicy okazać celnikowi książeczkę walutową ze stemplem państwowego banku – tyle złotówek wymieniono na tyle to a tyle, zagranicznych walorów płatniczych. Wszelkie nadwyżki, zdobyte w wyniku machinacji około-systemowych należało ukryć czyli mówiąc brutalnie: przemycić. Kontrola w drodze powrotnej polegała na porównaniu ceny zakupionych towarów do ilości legalnie wymienionej gotówki. 

Aby kupić lustrzankę Practica, należało zebrać przynajmniej trzy roczne limity legalnej wymiany: jeden swój i dwa dodatkowe, kupione ukradkiem. Cały myk polegał więc na tym, aby w drodze powrotnej wykazać, że wymarzony dla nastolatka aparat jest przechodzonym, nie wartym celniczej uwagi gratem. 

Dla eNeRDowców, w przeliczeniu na ich warunki i zarobki, taki aparat był nieosiągalnym dobrem luksusowym, aczkolwiek bez problemu dostępnym w handlu. Natomiast dla Polaka w PeeReLu, nie dość, że był drogim i nieosiągalnym towarem, to jeszcze nie występował w naszych sklepach. Ale – po złamaniu systemu oficjalnej wymiany walutowej – nie dość, że stawał się dostępny i osiągalny, to jeszcze w miarę tani. 

Na tym mniej więcej polegał absurd socjalistycznego systemu wyceny towarowej i wymiany handlowej. Rozpracowanie tych zasad – i to w okresie grubo przedmaturalnym – powinno być nagradzane profesurą z handlu zagranicznego, nawet, jeśli tylko w trybie eksternistycznym. Oczywiście system działał w obie strony, a sprzęt fotograficzny był tylko przykładem. Podobnie sytuacja wyglądała z wszelkimi  innymi towarami i ich wymianą handlową pomiędzy dowolnymi krajami naszego obozu. Handlowano przykładowo niemiecką metką lub salami, czeskimi słodyczami, rosyjskimi pierścionkami, polskimi okularami słonecznymi i perfumami Pani Walewska, bułgarskim olejkiem różanym i węgierskimi dżinsami. Ale to już inna historia, nie na tę opowieść. 

TERAZ: zabieramy największe i najszybsze karty pamięci, mogące pomieścić perdyliardy cyfrowych zdjęć, które od razu można ładować na chmury i udostępniać całemu światu. Jakie to dziecinnie proste. Nic nas nie ogranicza. CZYŻBY?

WTEDY: zdjęcia naświetlane były na kliszy. Podstawowe, popularne długości filmów zawierały 24 lub 36 klatek zdjęciowych. W państwowych sklepach fotograficznych, takich jak ten w Warszawie, przy Nowym Świecie, dostępne były klisze czarno-białe krajowej marki Foton. Filmy kolorowe produkcji ORWO COLOR udawało się przywozić z NRD i traktowane były jak świętość – przetrzymywane w lodówce i używane na specjalne okazje. O filmach zachodnich typu AGFA lub BASF można było tylko posłuchać w bajkach. Zdjęcia czarno-białe miały jednak podstawową zaletę: wiernie oddawały czarno-białą rzeczywistość PeeReLu, a przy dobrym naświetleniu udawało się nawet wydobyć odcienie szarości. Ponadto były one dość tanie i umożliwiały samodzielną obróbkę, czyli chałupnicze wywołanie na papierowych odbitkach. Takie działania uruchamiały kreatywność – jak z monochromatycznego materiału wyczarować wymarzoną paletę barw? Oczywiście tylko w myślach i wyobraźni! Kolor był wtedy reglamentowany – i w realu i na zdjęciach. Aby wywołać kolorowe zdjęcia należało skorzystać z usług zakładu fotograficznego. A jakość odbitek i tak pozostawiała wiele do życzenia. Po jakimś czasie kolorowe zdjęcia ORWO blakły i stawały się mdłe i nijakie. SAMO ŻYCIE.

Natomiast długość filmu niesamowicie determinowała określone zachowania. Trudno obecnie wyobrazić sobie jakieś ważne wydarzenie albo wyjazd, na który można przeznaczyć maksymalnie 24 lub 36 pstryknięć fotograficznej migawki. Bez możliwości cofnięcia. Raz naświetlona klisza uniemożliwiała użycie klawisza delete, ponieważ nawet takiego nie było. Obowiązywała zasada, że jednorazowo złapany  kadr pozostawał zapamiętany: trwale i unikalnie. Jeśli zepsułeś ujęcie – było i będzie zjebane na zawsze.

TU I TERAZ: nasze czynności mają charakter machinalny i cechują się profesjonalnym automatyzmem. Wszystko trwa zaledwie kilka minut. Parkowanie. Meldowanie w recepcji. Zrzucenie gratów w pokoju. Zabranie sprzętu do fotografii, z gotowymi do zapisu kartami pamięci. Wyjście z hotelu… I to by było na tyle, jeśli chodzi o rutynę. A teraz czas na Wielką Improwizację.*